درحوالی چهارشنبه سوری

 

وندال ها می آیند! این می تواند جنجال برانگیزترین و پرجاذبه ترین تیتر برای جذب چشمان هر خواننده ای باشد. اما وندال ها لابد حالا آزادانه و بی پروا در شهر که نه در تمام کوچه پس کوچه های ثانیه های به تحلیل افتاده اسفند به یک بهانه اتفاقاً ملی و سنتی، بین هر جمعیتی می گردند و هرآنچه که نباید بکنند می کنند که ساده ترین آن انفجارهایی است که لابد شما را به یاد چهارشنبه سوری می اندازد.
اما زن بارداری که در شیرین ترین رؤیاهای بچه دارشدن خود غرق است و ناگهان یک «سیگارت» و یا هر موادمنفجره لعنتی دیگری که قدرت ویران کردن شیشه های اتومبیل های اطراف را دارد، کنارپایش منفجرمی شود، چطور؟
جمعه، هفدهم اسفندماه هزاروسیصدوهشتاد. تهران. حوالی نمایشگاه بین المللی ـ توبگو بین الوطنی ـ تهران. سیزدهمین فروش بهاره به گمانم چنین عنوانی دارد. به انبوه جمعیت خوش آمدید. نه اشتباه نکنید. اینجا مسابقه فوتبال درکارنیست. این سروصدا هم اصلاً به یک حادثه «اکشن» داغ مطبوعاتی ارتباطی ندارد. این صدا، صدای انبوه دستفروشان و دوره گردان و وامانده های آخرسالی است که جمعیت، مورچه سان درهای و هوی دروغهای به ناچار، اما آبدار و سوداگرشان گم شده است.
به ازدحام خوش آمدید. ازدحام بی شمار مردمان گردآمده در اینجا که ازدرو دیوار سالن ها و غرفه ها و محوطه نمایشگاه بالامی روند.باما به میان این مردم که در این گزارش نامشان را «جماعت عصرجمعه» گذاشته ایم، بیایید.
اول شما را به میهمانی صداها می بریم. صدای درهم دستفروشان:
ـ آلمانی، ژاپنی، فرانسوی... فقط دویست تومان!
ـ هزارتومان... هزارتومان... بخاطر مبارزه با گران فروشی (لطفاً با لهجه بخوانید. کدام لهجه مهم نیست!)
ـ سیگارت... سیگارت بدم آقا... سیگارت هفتصدتومان...
ـ شب عیداست و ما لختیم، اما شماها شادید... (دایره زنی می خواند)
ـ شیش تاش هزارتومان... فقط هزارتومان... شیش تا جوراب هزارتومان...
ـ کمربند بدم... کمربند بدم... فقط هفتصدتومان... حراج آخرسال...
ـ فشفشه ـ فشفشه ـ شیش تاش پونصدتومان... فش فشه
ـ خانه دار، بچه دار، شب عیده... بلوزیادت نره... آقاجان... خانم جان
ـ اسفند... اسفندبدم... اسفند...
ـ کفش... آقا کفش دارم... خانوم کفش دارم...
ـ ... پانصدتومان... پانصدتومان (به دلیل شؤونات اخلاقی از بردن نام کالا معذوریم) پانصدتومان... پانصد...
ـ ارباب خودم سامبلی بلیکم... ارباب خودم بزبزقندی (مردی می خواند که لباس سرخ رنگ زنانه ای به تن کرده است و شکم مصنوعی برای خود ساخته است و با دایره می خواند)
ـ هنوز تو این زمونه... دل من و تو خونه... هرگز باورنداشتم... (گروه کوچک ارکستری متشکل از سنتور وضرب و خواننده و گردآمدن مردم و پول ریختن برای این هنرمندان وامانده)
ـ بیا این ور بازار... هرچی بخوای دویست تومان... بیا این ور بازار
ـ تیشرت بدم هزار و پانصد... آقاجان هزاروپانصد... سرت بی کلاه نمونه، آبجی هزاروپانصد...
ـ خانوم توروخدا ازمن چسب زخم بخرین... آقا توروخدا ازمن چسب زخم بخرین...
بامب…
و ناگهان صدایی فراتر از صدای تلق تلوق نارنجکهایی که لااقل پیش از ترکیدن سوتی می زنند و دیگر به آن عادت کرده بودیم، یا صدای «سیگارت»هایی که جوانان تازه به بلوغ رسیده دائماً کنارپای دخترکان دم بخت می ترکانند و گه گاه صدای جیغ آنها را درمی آورد. اما این صدا، صدای جدیدی است که امسال هرچند لحظه یکبار دل هرانسانی را می لرزاند چه برسد به قلب گنجشکان شاداب از بهار درراه.
بامب…
و ناگهان خاموشی... و صدای جیغ یک زن باردار. چشمان گیج و منگ به دنبال صاحب جیغ می گردند. آهان! آنجاست. صدا از یک خودرو پیکان قرمزرنگ تروتمیز شنیده شد. هجوم آدمها و من به سمت خودرو. شیشه های طرف راست خودرو خردشده اند. زن صدمه ندیده، جز هراس و وحشت زدگی. خورده شیشه ها را مادر از دستش جدامی کند.
نه الحمدالله یک بریدگی ساده است. راننده چطور؟ راننده سروصورتش زخمی است. زخم کاری. انگار شیشه در سمت راننده نازک تربوده است که به صورت راننده بیچاره پاشیده است و خون از سروصورتش سرازیراست. مثل همیشه جمعیت تابع احساسات است و دست پاچه. ناگهان از سمت مخالف ما، جوانکی رنگ پریده و بیچاره را کت بسته، دونفر به اصطلاح مأمور انتظامات با خود می برند و از روبروی ما می گذرند، هرکسی دشنامی نثارش می کندو فحشی حواله اش. فایده ای ندارد. باید هرچه زودتر راننده را به بیمارستان منتقل کرد. سراغ جوانه زن باردار می روم:
ـ چیزیتون که نشده؟
ـ نه فقط پالتوم پاره شده؟! (هراسان و با نگاهی هنوز مبهوت، انگار که چیزی به خاطرش رسیده باشد، روبه مادرش می پرسد) بچه... بچه چیزیش نشده باشه؟
ـ خانوم بهتره شما هم بیمارستان برید! (مردی به مادرش می گوید)
ـ خدا لعنتشون کنه، آخه چه حظی از این مردم آزاریشون می برن؟!
***
ـ بمب...
هرآن دراین روزها می توانید این وحشتناک صدای دلهره آور را درهرکوچه، خیابانی بشنوید. این سور چهارشنبه سوری است که همگان میهمان آنیم و وندال ها میزبانان نادانی که حتی خود متوجه عمق خسارت و زیانی که به روح و روان این روزها بسیار گرفتارمان می زنند، نیستند. آنها غریبه های از مریخ آمده نیستند. آنها فرزندان و جوانان من و شمایند که هرچه صدای موادمنفجره آنها مهیب تر و دلهره آورترباشد، افتخار و غرورشان پیش همسن و سالانشان بیشتراست. چه کسی این آخرین موادمحترقه را دراختیار آنان قرارمی دهد؟ چگونه آنها به همین راحتی به این گونه مواد دست پیدامی کنند؟
چرا آنها آسایش پیش از نوروزمان را ویران می کنند؟ آیا این هم نوعی نشان دادن اعتراض است؟ دراین آشفته بازار سیاسی، اقتصادی، گرفتن پاسخ این سؤالات احتمالاً محال است!
معصومه وروانی

چهارشنبه سوری

سفال شکنی با نیت از بین رفتن بدیها و ناراحتی ها، فال گوش ایستادن به منظور گرفتن جواب نیت خود، پریدن از روی بوته آتش، پختن آش بنشن و چهار رنگ پلو و خوردن آجیل مخصوص چهارشنبه سوری به نیت حل شدن مشکلات، از جمله مراسم چهارشنبه سوری است. اما خانواده هایی که دختر دم بخت دارند، علاوه بر این مراسم، در این روز بنا بر آداب و رسوم شهر خود، مراسمی را برای بخت گشایی دختران خود انجام می دهند:
•  در برخی از شهرهای ایران رسم است که بعد از ظهر روز چهارشنبه سوری، دختران دم بخت لباسهای تازه و مخصوصی را که برای این روز تهیه کرده اند، می پوشند و پس از آراستن خود، با یک عدد تخم مرغ و کوزه ای کوچک سرچشمه آب می روند و پس از تفریح و شادمانی در کنار نهر، تخم مرغ خود را سرشکن می کنند و بعد از خالی کردن سفیده، زرده آن را می خورند و با پوسته تخم مرغ که به صورت کاسه در آمده است از چسمه آب بر می دارند و بعد از نیت کردن از آن آب می نوشند و کمی هم بر سر و صورت و لباس خود می پاشند. بعد کوزه کوچکی را که همراه خود آورده اند، پر از اب می کنند و با خود به خانه می برند و آن را سر سفره شام در کنار غذای مخصوص که برای این شب تهیه شده، می گذارند. همه افراد خانواده از آن آب می نوشند و برای دختر آرزوی خوشبختی می کنند.
•  در بعضی از خانواده ها، دختر دم بخت خانواده بازنجیر، قفلی را به گردن می آویزد و هنگام غروب چهارشنبه سوری با آیینه ای کوچک و کلید قفلی که به گردن دارد بر سر چهار راه می رود و کلید را زیر پای راست خود و آیینه را زیر پای چپ خود می گذارد و منتظر می ماند تا با اولین مرد جوانی که برخورد کرد از او می خواهد که قفل را از گردن او باز کند و سپس آیینه را از زیر پای چپ او بر می دارد و مقابل صورت دختر می گیرد. اعتقاد دارند که اگر آیینه طوری جلوی صورت دختر قرار گیرد که او بتواند خود را در آن ببیند در همان سال به خانه بخت خواهد رفت، در غیر این صورت باید یک سال دیگر در انتظار بنشیند.
• در بعضی از خانواده ها، مادر خانواده به نیت دختر دم بخت خود، آش بنشن مخصوص چهارشنبه سوری می پزد و دختر هم دو مجسمه خمیری به شکل عروس و داماد درست می کند و در حین پختن بنشن های آش این آدمکهای خمیری را در آش می اندازد تا همراه آش پخته شوند. سپس دختر. آدمکهای خمیری پخته شده را به سرچشمه می برد و با گفتن نیت خود آنها را به آب می اندازد و معتقد هستند به این ترتیب بخت دخترشان باز می شود.
• در برخی از مناطق ایران، رسم بخت گشایی دختران را این چنین به جا می آورند که در روز چهارشنبه سوری، دختر دم بخت برای خود آیینه و شانه ای می خرد و در شب چهارشنبه سوری این آیینه و شأنه و کمی نبات و هفت عدد گردو را درون کوزه ای می گذارد و آن را پیش کوزه گری می برد تا کوزه را بر روی چرخ کوزه گری خود بگذارد و هفت بار بچرخاند و در هر دور، دختر یک عدد گردو از درون کوزه بر می دارد و می شکند و در دور هفتم او در حال برداشتن گردو از درون کوزه، شعری مخصوص را زمزمه می کند و گردو و بعد کوزه را می شکند با اعتقاد به اینکه اگر بخت او بسته شده باشد، طلسم آن بشکند.
سپس مقداری پول و نباتهای درون کوزه را به کوزه گر می دهد و آیینه و شانه را با خود به خانه می برد.
در بعضی از شهرستانها خانواده ها برای بازشدن بخت دخترشان، بعد از به جا آوردن مراسم مختلف چهارشنبه سوری، مادر جارویی بر می دارد و بازدن چند ضربه آهسته، دخترش را از درخانه بیرون می کند و در را روی او می بندد و دختر بعد از چند دقیقه منتظر ماندن کوزه آب و هدیه ای که به همین منظور در پشت درگذاشته شده را بر می دارد و وارد خانه می شود به امید اینکه به زودی در سال جدید به دنبال بخت خود خواهد رفت.